ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ:-
‘ਬਲਵੰਡ’ ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤਿਕ, ਪੁਲਿੰਗ, ਇਕ ਵਚਨ ਨਾਉਂ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਊਪਰਲੀ ਪੰਗਤੀ ਵਿੱਚ ‘ਬਲਵੰਡ’ ਨਾਉਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਦਾ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਿਹਾਰੀ (ਿ) ਸੰਮਿਲਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ' ਬਲਵੰਡਿ ' ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ - ' ਬਲਵੰਡ ਨੇ ' ।
‘ਸਤਾ’ ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ, ਪੁਲਿੰਗ, ਇਕ-ਵਚਨ ਨਾਉਂ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਊਪਰਲੀ ਪੰਗਤੀ ਵਿੱਚ ‘ਸਤਾ’ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਦਾ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੋਲਾਵਾਂ ( ੈ) ਸੰਮਿਲਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ' ਸਤੈ ' ਦੇ ਅਰਥ ' ਸਤੇ ਨੇ '। ਏਸੇ ਨਾਉਂ (ਸਤਾ) ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ‘ਡੂਮ’ ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤਿਕ, ਪੁਲਿੰਗ, ਇਕ ਵਚਨ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਊਪਰਲੀ ਪੰਗਤੀ ਵਿੱਚ ‘ ਡੂਮ ’ ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤਿਕ ਸ਼ਬਦ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਰਤਾ-ਕਾਰਕ ਦਾ ਕਾਰਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਿਹਾਰੀ (ਿ) ਸੰਮਿਲਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ‘ ਡੂਮਿ ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ‘ ਡੂਮ ਨੇ ’।
ਸਾਰੀ ਪੰਗਤੀ ਦੇ ਅਰਥ:- ਰਾਮਕਲੀ ਰਾਗਣੀ ਦੀ ਇਹ ਉਹ ‘ ਵਾਰ ‘ ਹੈ ਜੋ ਰਾਇ ਬਲਵੰਡ ਨੇ ਅਤੇ ਸੱਤੇ ਡੂਮ ਨੇ ਸੁਣਾਈ (ਆਖੀ) ਸੀ ।
ਬ੍ਰਹਮੈ - ਅੰਤ ਦੋਲਾਵਾਂ, ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ, ਇਕ ਵਚਨ , ਭਾਵ ਬ੍ਰਹਮੈ = ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ, ਕਰਤਾ-ਕਾਰਕ ;
‘ਗੁਰ’= ਗੁਰੂ ਨੇ ; ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤਿਕ, ਪੁਲਿੰਗ, ਇਕ ਵਚਨ ਨਾਉਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਪੰਗਤੀ ਵਿੱਚ ‘ਗੁਰ’ ਨਾਲ ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਦਾ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਿਹਾਰੀ (ਿ) ਸੰਮਿਲਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਇਸ ਨਾਉਂ " ਗੁਰ " ਨਾਲ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ " ਪੂਰੈ " ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ ‘ਪੂਰਾ’ਸ਼ਬਦ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਬਦ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਲਈ ਕਰਤਾ-ਕਾਰਕ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੋਲਾਵਾਂ ( ੈ) ਸੰਮਿਲਤ ਹੈ।
ਅਰਥ :- (ਹੇ ਸੰਤ ਜਨੋ! ਜਦੋਂ ਤੋਂ) ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਨੇ ਮੇਹਰ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਸਾਡੀ (ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੀ) ਤਾਂਘ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਕਰਮ-ਕਾਰਕ ਦਾ ਕਾਰਕੀ-ਪਦ ' ਨੂੰ ' ਵਰਤਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਆਮ ਕਰਕੇ ਕਰਮ-ਕਾਰਕ ਨਾਂਵ ਸੰਬੰਧਕੀ-ਪਦ ਦੇ ਬਗੈਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ :
ਉਦਾਹਰਨਾਂ :-
ਇਸ ਪੰਗਤੀ ਵਿੱਚ ' ਲਾਜੁ ' ਕਰਮ-ਕਰਕ ਹੈ ਜੋ ਸੰਬੰਧਕੀ-ਪਦ ਦੇ ਬਗੈਰ ਵਰਤਿਆ ਹੈ ।
ਕਰਨ-ਕਾਰਕ ਦੇ ਕਾਰਕੀ-ਪਦ ' ਦੁਆਰਾ ', ' ਰਾਹੀ ', ' ਨਾਲ ' ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਸ਼ਬਦ ' ਸਦਕਾ ' ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਹੈ।
ਲੋਚਨ - ਨਾਂਵ, ਕਰਨ-ਕਾਰਕ, ਬਹੁ-ਵਚਨ ਹੈ ; ' ਪੇਖਾ ' ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ' ਪੇਖਾਂ ' ਹੈ।
ਅੱਖਾਂ ਖੋਹਲ ਕੇ, ਗਹੁ ਨਾਲ ਦੇਖਾਂ। ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਣ ਦਾ ਕੰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਹੇ ਨਾਨਕ ! ਜੇਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸਿਮਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ (ਸਭ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ) ਮੁਕੰਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।੪।੯।੭੯।
' ਹਰਿ ਹਰਿ ' ਕਰਨ ਨਾਲ ਪੂਤਨਾ ਦਾਈ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਭਵਜਲ ਤੋਂ ਤਰ ਗਈ।
ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ
ਬਹੁ-ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ
(ਹੇ ਭਾਈ !) ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ—ਇਹ ਗੱਲ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ । (ਜੀਵ) ਹੋਰਨਾਂ ਪਾਸੋਂ ਸੁਣ ਸੁਣ ਕੇ ਹੀ (ਪਰਮਾਤਮਾ ਬਾਰੇ) ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।੧।ਰਹਾਉ। (ਹੇ ਭਾਈ ! ਪ੍ਰਭੂ ਕੇਡਾ ਵੱਡਾ ਹੈ— ਇਹ ਗੱਲ (ਚਾਰੇ) ਵੇਦ (ਭੀ) ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ । ਅਨੇਕਾਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਭੀ (ਉਸ ਦੇ) ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ । ਸਾਰੇ ਅਵਤਾਰ ਭੀ ਉਸ (ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ) ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ । ਹੇ ਭਾਈ ! ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਪਰਮੇਸਰ ਬੇਅੰਤ ਹੈ ।੧।
ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਪਰਮ ਆਨੰਦ-ਰੂਪ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਦੀ ਬਰਕਤਿ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦਾ ਹੈ ।੩।
ਸੈਣ ਆਖਦਾ ਹੈ—(ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਨ !) ਉਸ ਪਰਮ-ਆਨੰਦ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰ, ਜੋ ਸੋਹਣੇ ਸਰੂਪ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਜੋ (ਸੰਸਾਰ ਦੇ) ਡਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘਾਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਤੇ ਜੋ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸਾਰ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ।੪।੨।
ਸਰਣ ਵਿਚ ਰੱਖ, ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦਾਸ ਬਣਾਈ ਰੱਖ ।੧।ਰਹਾਉ।ਹੇ ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਭੂ ! ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤੂੰ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈਂ, ਤੇਰੀ ਸਰਣ ਪਿਆਂ ਹੀ (ਮੇਰੀ ਅੰਦਰਲੀ ਮੰਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ) ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਮੈਂ ਲੱਖਾਂ ਪਾਪ ਕਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹਾਂ । ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਾਲਕ ! ਮੈਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ ਲੈ ।੧।
ਹੇ ਸਾਧ ਜਨੋ ! ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਗਾਉਂਦੇ ਰਹੋ ਜੋ ਸਾਰੇ ਸੁਖਾਂ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੈ, (ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਇਹੀ ਅਰਦਾਸ ਹੈ ਕਿ) ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ (ਉਹਨਾਂ ਦਾ) ਦਰਸਨ ਕਰਦਾ ਰਹਾਂ (ਜੋ ਨਾਮ ਜਪਦੇ ਹਨ) ।੫
ਹੇ ਮੇਰੇ ਗਿਆਨ-ਇੰਦ੍ਰਿਓ ! ਹੇ ਮੇਰੀ ਸਹੇਲੀਓ ! ਆਓ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਵੋ ਜੋ ਮਨ ਵਿਚ ਹੁਲਾਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਗੀਤ ਗਾਵੋ ਜੋ ਅਟੱਲ ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦਾ ਉਹ ਗੀਤ ਗਾਵੋ ਜੋ ਚਹੁ ਜੁਗਾਂ ਵਿਚ ਆਤਮਕ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇਈ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਤਦੋਂ ਹੀ ਤੁਸੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਚੰਗੀਆਂ ਲੱਗੋਗੀਆਂ ।
(ਹੇ ਸਹੇਲੀਓ ! ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸੱਜਣ-ਪ੍ਰਭੂ) ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ-ਥਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਸੋਭਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੇ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ-ਮਨੋਰਥ ਸਵਾਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ।
ਅਪਨੈ ਘਰਿ ਆਇਆ .. ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ, ਸੋ ' ਸੱਜਣ-ਪ੍ਰਭੂ ' ਅਧਿਕਰਨ-ਕਾਰਕ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ‘ਘਰ’ ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤਿਕ, ਪੁਲਿੰਗ, ਇਕ ਵਚਨ ਨਾਉਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ,ਇਸ ਪੰਗਤੀ ਵਿੱਚ ‘ਘਰ’ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ ਦਾ ਕਾਰਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਿਹਾਰੀ (ਿ) ( ਘਰਿ = ਘਰ ਵਿੱਚ ) ਸੰਮਿਲਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ।
ਇਸ ਨਾਉਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪੜਨਾਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (ਅਪਨਾ) ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ ਪੁਲਿੰਗ, ਇਕ-ਵਚਨ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ, ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ ਸ਼ਬਦ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਲਈ ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ ਦੇ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੋਲਾਵਾਂ ( ੈ) , ( ' ਅਪਨੈ = ' ਆਪਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਅਰਥ :- (ਹੇ ਸਹੇਲੀਉ ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸੱਜਣ-ਪ੍ਰਭੂ) ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ-ਥਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਸੋਭਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੇ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ-ਮਨੋਰਥ ਸਵਾਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ।
ਹੇ ਭਾਈ ! ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ (ਜੁੜ ਕੇ) ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿਚ ਸੁਰਤਿ ਜੋੜੀ ਰਖਦਾ ਹੈ, (ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ) ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਦੀ ਰੌ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਹੇ ਭਾਈ ! ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ (ਹੀ) ਅਪਹੁੰਚ ਅਗੋਚਰ ਅਤੇ ਨਿਰਲੇਪ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵਸਾਂਦਾ ਹੈ ।੬।
‘ਸ਼ਬਦ’ ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤਿਕ, ਪੁਲਿੰਗ, ਇਕ ਵਚਨ ਨਾਉਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ ਦਾ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਿਹਾਰੀ ( ਿ) ਸੰਮਿਲਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਉਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (ਸਾਚਾ) ਚੂੰਕਿ ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ, ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ, ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ ਸ਼ਬਦ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਲਈ ਕਰਨ-ਕਾਰਕ ਦੇ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੁਲਾਂਵਾਂ ( ੈ ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਉਚਾਰਣ ਸੇਧਾਂ:
ਬਿੰਦੀ ਸਹਿਤ : ਸਗਲੀਂ ( = ਸਾਰੀਆਂ ), ਰਾਖੀਂ, 'ਜਨਮਾਸੀ ‘ ( = ਜਨਮਾਂ ); ਪਾਠ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਸਗਲੀ ਥੀਤਿ- ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਨਾਵ ਬਹੁਵਚਨ} ਸਾਰੀਆਂ ਥਿੱਤਾਂ;
ਅਸਟਮ ਥੀਤਿ- ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ, ਨਾਂਵ, ਅਠਵੀਂ ਥਿੱਤ, ਪੂਰਨਮਾਸੀ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਅਠਵਾਂ ਦਿਨ ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਦਰੋਂ ) ਦੀ ਅਸ਼ਟਮੀ ਦਾ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਰਥ :
ਹੇ ਭਾਈ ! ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕ ਨੇ ) ਸਾਰੀਆਂ ਥਿੱਤਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਰਖ ਦਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਅਸ਼ਟਮੀ ਥਿੱਤ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੋਵਿੰਦ ਦਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ (ਇਹ ਸਭ ਵਿਅਰਥ ਕਥਨ ਹੈ)।
ਭਰਮਿ ਭੂਲੇ ਨਰ – ਭਰਮ ਵਿੱਚ ਭੁੱਲੇ ਲੋਕ, ਨਾਂਵ, ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ, ਭਰਮ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿੱਚ ਪਏ ਮਨੁਖ;
ਕਰਤ ਕਚਰਾਇਣ- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ, ਬਹੁਵਚਨ, (ਕਚੀਆਂ ਗੱਲਾਂ);
ਅਰਥ :
ਭਰਮ ਵਿੱਚ ਭੁੱਲੇ ਹੋਏ ਲੋਕ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕੱਚੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਜਨਮ ਮਰਣ ਦੋਹਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ।
ਕਰਿ ਪੰਜੀਰੁ - ਪੂਰਬ ਪੂਰਣ ਕਿਰਦੰਤ , ਪੰਜੀਰ ਬਣਾ ਕੇ। ਖਵਾਇਓ ਚੋਰ- ਲੁਕਾ ਕੇ, ਪੜਦਾ ਕਰਕੇ ਖਵਾਇਆ, ਭੋਗ ਲਵਾਇਆ। ਹੇ ਸਾਤਕ ! ਹੇ ਪਸ਼ੂ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲੇ ਪੁਰਸ਼ !
ਅਰਥ :
ਹੇ ਭਾਈ! ਪੰਡਿਤ ਨੇ ਪੰਜੀਰ ਬਣਾ ਕੇ, ਲੁਕਾਅ ਕੇ, ਪੜ੍ਹਦਾ ਕਰਕੇ , ਠਾਕੁਰ ਨੂੰ ਖਵਾਇਆ, ਭਾਵ ਭੋਗ ਲਵਾਇਆ। ਇਹ ਸਭ ਪਖੰਡ ਹੈ। ਹੇ ਸਾਕਤ! ਹੇ ਪਸ਼ੂ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲੇ ਪੁਰਸ਼ ! ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਿਸੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮਰਦਾ ਹੈ।
ਉਚਾਰਣ ਸੇਧਾਂ:
ਦੇਹਿਂ, ਕਹਹਿਂ ਬਿੰਦੀ ਸਹਿਤ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਲਉ - ਬਿੰਦੀ ਰਹਿਤ ਹੈ। ਸਗਲ ਪਰਾਧ- ਬਹੁਵਚਨ, ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਸਾਰੇ ਅਪਰਾਧ, ਪਾਪ;
ਸੋ - ਨਿਸ਼ਚੇ ਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ- ਸੋ = ਓਹ ; ਜਲਉ- ਕਿਰਿਆ, ਹੁਕਮੀ ਭਵਿਖਤ, ਅਨਪੁਰਖ, ਇਕ-ਵਚਨ, ਉਹ ਮੂੰਹ ਸੜ ਜਾਏ;
ਅਰਥ : ਓਇ ਮੂਰਖ ! ਜਿਹੜੇ ਠਾਕਰ ਨੂੰ ਪੰਘੂੜੇ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਲੋਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ , ਓਹ ਸਾਰੇ ਅਪਰਾਧੀ ਪਾਪੀ ਹਨ । ਉਹ ਮੂੰਹ ਸੜ ਜਾਏ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਠਾਕੁਰ (ਮਨੁਖਾ ਜੋਨੀ) ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ।
ਜਨਮਿ ਨ ਮਰੈ - ਨਾਂਵ, ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ , ਇਕ-ਵਚਨ, ਜਨਮ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ; ਰਹਿਓ ਸਮਾਇ - ਸਭ ਥਾਂ ਵਿਆਪਕ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਅਰਥ :
ਹੇ ਭਾਈ ! ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣੋ , ਓਹ ਠਾਕੁਰ ਨ ਜੰਮਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਮਰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਉਹ ਕਿਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ| ਨਾਨਕ ਦਾ ਠਾਕੁਰ ਸਭ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ|
ਸਿਧਾਂਤ :
ਸਰਬ ਵਿਆਪੀ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਜਨਮ ਅਸ਼ਟਮੀ ਵਾਲਾ ਦਿਨ ਮੰਨਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਓਹ ਕਚੇ ਲੋਕ ਹਨ।
ਬ੍ਰਹਮਾ ਸ਼ਬਦ ਅੰਤ ਕੰਨਾ ਹੈ ਭਾਵ ਅੰਤ ਕੰਨੇ ਵਾਲਾ ਹੈ।
‘ਸ਼ਬਦ’ ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤਿਕ, ਪੁਲਿੰਗ, ਇਕ ਵਚਨ ਨਾਉਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਰਨ ਕਾਰਕ ਦਾ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਿਹਾਰੀ ( ਿ) ਸੰਮਿਲਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਉਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (ਸਾਚਾ) ਚੂੰਕਿ ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ, ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ, ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ ਸ਼ਬਦ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਲਈ ਕਰਨ ਕਾਰਕ ਦੇ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੁਲਾਂਵਾਂ ( ੈ ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਅਰਥ :- ਹੇ ਭਾਈ! ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ (ਜੁੜ ਕੇ) ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿੱਚ ਸੁਰਤ ਜੋੜੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, (ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ) ਆਤਮਿਕ ਅਡੋਲਤਾ ਦੀ ਰੌਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਇਸਤਰੀ-ਲਿੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਅੱਖਰ ਨਾਲ ਸਿਹਾਰੀ ਲਗਣ ਕਰਕੇ ਕਰਨ-ਕਾਰਕ ਦਾ ਚਿੰਨ ਹੈ।
ਇਕ ਮੁਕਤਾ ਅੰਤ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਕੰਨਾ (ਾ) ਅੰਤ ।
“ਹੇ ਭਾਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਹ ਗੱਲ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ, ਨਾਰਦ ਨੂੰ ਜਾਂ ਬੇਦ ਬਿਆਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਵੇਖੋ।”
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:
ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ ਨਾਉਂ, ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤਿਕ ਨਾਂਵ , ਸਿਹਾਰੀ- ਅੰਤਿਕ ਨਾਂਵ ਅਤੇ ਦੋਲਾਂਵਾਂ--ਅੰਤਿਕ ਨਾਂਵ:
ਊਪਰਲੀਆਂ ਪੰਗਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਤਿੰਨੇ ਹੀ ਇਕ ਵਚਨ ਨਾਂਵ (ਬ੍ਰਹਮੇ, ਨਾਰਦੈ, ਬੇਦ ਬਿਆਸੈ) ਸੰਪ੍ਰਦਾਨ ਕਾਰਕ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪ੍ਰਦਾਨ ਕਾਰਕ ਦਾ ਕਾਰਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਇਹ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਹੀ ਨਾਂਵ-ਸ਼ਬਦਾਂ ਲਈ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਇਕਸਾਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ?
ਉੱਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਨਾਮ (ਬ੍ਰਹਮਾ) ਨੂੰ ਲਾਂ (ਬ੍ਰਹਮੇ) ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਦੋਹਾਂ ਨਾਂਵਾਂ (ਨਾਰਦ ਅਤੇ ਬੇਦ ਬਿਆਸ) ਨੂੰ ਦੋਲਾਵਾਂ (ਨਾਰਦੈ, ਬੇਦ ਬਿਆਸੈ) ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੰਤਲੇ ਸ੍ਵਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਬਣਤਰ ਇਕਸਾਰ ਨਹੀਂ।
ਨੋਟ 1.: ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਉਂ-ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਮੂਲਕ-ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗੇ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਨਾਉਂ-ਸ਼ਬਦ ‘ਬ੍ਰਹਮਾ’ ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ ਨਾਉਂ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ‘ਨਾਰਦ’ ਅਤੇ ‘ਬੇਦ ਬਿਆਸ’ ਦੋਵੇਂ ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤਿਕ ਨਾਂਵ ਹਨ।
ਸੋ ਉਪਰੋਕਤ ਨੇਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਨਾ-ਅੰਤਿਕ ਨਾਉਂ ‘ਬ੍ਰਹਮਾ’ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਪ੍ਰਦਾਨ ਕਾਰਕ ਦਾ ਕਾਰਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਂ ( ੇ) ਸੰਮਿਲਤ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤਿਕ ਨਾਂਵ ‘ਨਾਰਦ’ ਅਤੇ ‘ਬੇਦ ਬਿਆਸ’ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਪ੍ਰਦਾਨ ਕਾਰਕ ਦੇ ਕਾਰਕ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੋ ਲਾਵਾਂ ( ੈ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਇਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਨ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ :
ਇਸ ਵਿੱਚ ' ਟੁੰਡੇ ਤੇ ਅਸਰਾਜੈ ' ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਆਏ ਹਨ
ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਟੁੰਡੇ ਉੱਤੇ ਲਾਂ ( ੇ) ਅਤੇ ਅਸਰਾਜੈ ਤੇ ਦੋ ਲਾਵਾਂ ( ੈ ) ਹਨ ਤੇ ਸੰਬੰਧਕੀ ਪਦ (ਕੀ) ਆਇਆ ਹੈ।
‘ਟੁੰਡਾ’ ਸ਼ਬਦ ਕੰਨਾ-ਅੰਤ ਅਤੇ ‘ਅਸਰਾਜ’ ਸ਼ਬਦ ਮੁਕਤਾ-ਅੰਤ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ‘ਕੀ’ ਸੰਬੰਧਕੀ ਸ਼ਬਦ ਆਉਣ ਕਰਕੇ, ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਟੁੰਡਾ ਤੋਂ ਟੁੰਡੇ ਤੇ ਅਸਰਾਜ ਤੋਂ ਅਸਰਾਜੈ ਹੋ ਗਿਆ।
ਬ੍ਰਹਮਾ - ਇਕ ਵਚਨ, ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ, ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮੇ ਅੰਤ ਲਾਂ ( ੇ ) ਸਹਿਤ, ਸੰਪ੍ਰਦਾਨ ਕਾਰਕ ਹੈ
ਬ੍ਰਹਮੇ ਅੰਤ ਲਾਂ ( ੇ ) ਸਹਿਤ, ਸੰਪ੍ਰਦਾਨ ਕਾਰਕ,
(ਨੋਟ:) ਅਵਰਹ ਸ਼ਬਦ ਦੇ - ਅੰਤਲੇ ਹਾਹੇ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਬਿੰਦੀ ਰਹਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਹ ਦੀ ਧੁਨੀ ਕੰਠ ਦੁਆਰ ਵਿੱਚ, ਸਿਹਾਰੀ ਵੱਲ ਉਲਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ।
(ਨੋਟ:) ਅਵਰਹ - ਅੰਤਲੇ ਹਾਹੇ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਬਿੰਦੀ ਰਹਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਹ ਦੀ ਧੁਨੀ ਕੰਠ ਦੁਆਰ ਵਿੱਚ, ਸਿਹਾਰੀ ਵੱਲ ਉਲਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ।
ਬੰਧਨ ਕਾਟਿ ਮੁਕਤਿ ਜਨੁ ਭਇਆ ॥ ਜਨ ਨੇ ਵਿਕਾਰੀ ਬੰਧਨ ਕੱਟ ਕੇ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਖਹਿੜਾ ਛੁਡਾ ਲਿਆ। ' ਬੰਧਨ ' ਬਹੁ-ਵਚਨ, ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਂਵ ਹੈ, ' ਜਨੁ ' ਇਕ-ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਉਂ ਹੈ।
ਬੰਧਨ- ਨਾਂਵ, ਸੰਪ੍ਰਦਾਨ-ਕਾਰਕ ਹੈ। ????
ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਲਿਹਾਰ ; ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ (ਇਕ) ਦਿਨ ਵਿਚ ਸੌ ਵਾਰੀ ਸਦਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਜਿਸ (ਗੁਰੂ) ਨੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਦੇਵਤੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਬਣਾਉਂਦਿਆਂ (ਰਤਾ) ਚਿਰ ਨਾਹ ਲੱਗਾ ।੧।
Akali Singh Services and History | Sikhism | Sikh Youth Camp Programs | Punjabi and Gurbani Grammar | Home